Historia
- Bartosz Mędrala
- 13 lutego 2016
Tworząc stronę Osiedla chcieliśmy stworzyć miejsce na stare zdjęcia, mapy i ciekawe fakty związane z naszą okolicą. Zachęcamy wszystkich, którzy chcieliby podzielić się wiedzą na temat dalekiej i tej bliższej przeszłości naszego Osiedla i okolic, bądź też posiadają stare zdjęcia, mapy geodezyjne bądź inne dokumenty do kontaktu z nami (strona Kontakt).
Aby zrobić pierwszy krok sięgnąłem do publikacji „Dzieje Żukowa” pod redakcją prof. zw. dr hab. Błażeja Śliwińskiego, gdzie odnalazłem sporo informacji na temat czasów średniowiecznych. Większość z nich związana jest z osiedleniem się w Żukowie Sióstr Norbertanek. Z publikacji wynika, że ziemie leżące po „naszej” stronie Słupiny i dalej aż do Raduni właśnie im zostały darowane. Było to w okolicach roku 1212 – 1214. W ówczesnych dokumentach siedlisko Norbertanek opisywano jako „pustkowie” nieopodal wsi Żukowo. Pierwszy klasztor Norbertanek powstał właśnie blisko ujścia Słupiny do Raduni. Gdzie dokładnie – nie wiadomo. Pewne jest jednak to, że było to po zachodniej (naszej) stronie Słupiny i nieopodal Żukowa, które wtedy znajdowało się również przy ujściu Słupiny do Raduni, ale po przeciwnej niż Norbertanek stronie. Miejsce to nazywało się wtedy Stołpa. Nie była to wieś – po prostu nazwa miejsca klasztornego, nazwanego pewnie od nazwy rzeki Słupiny (Stolpe). Na wybór miejsca pod klasztor wpływ miało między innymi to, że był to wtedy obszar o dużym znaczeniu gospodarczym i komunikacyjnym. Leżał bowiem przy ważnym szlaku łączącym Gdańsk z Pomorzem Zachodnim. Niestety Siostry niezbyt długo zamieszkiwały w swoim klasztorze, ponieważ po kilku/kilkunastu latach został on doszczętnie zniszczony, a one same wymordowane przez Prusów, którzy najechali wtedy te ziemie. Klasztor został później odbudowany kilkaset metrów dalej – we wsi Żukowo. W tamtych czasach, na terenie dzisiejszego Żukowa, było kilka wiosek: ówczesne Żukowo oraz Mislicyn, Sulislave i Barclino. Trzy ostatnie wioski znajdowały się najpewniej na terenie dzisiejszego górnego Żukowa. Mislicyn i Sulislave najprawdopodobniej bardzo szybko połączyło się w Golubino na skutek ich rozrostu. Jeżeli chodzi o bezpośrednie okolice naszego osiedla to prawdopodobnie było tu wtedy jedynie pustkowie podobne do tego na zdjęciu poniżej (chodzi o tło budowy mostu), choć być może jedno z trzech wymienionych wyżej i położonych na północ od Suckav (Żukowo) siedlisk było gdzieś niedaleko nas?
Udało mi się również odnaleźć kilka starych map, które potwierdzają fakt, że owo pustkowie było pustkowiem jeszcze długo długo później. Dopiero od początku lat 60-tych ubiegłego stulecia, zaczęło tu powstawać większe osadnictwo. Pod spodem zamieszczam kilka map. Pierwsza pochodzi z okolic roku 1850. Wydaje mi się, że może to być przerysowane z wcześniejszych map.
Wycinek stanowi część większej mapy w dość małej skali i nie jestem pewien jak dokładna jest mapa. Wynika z niej jednak, że w okolicy dzisiejszej ulicy Mickiewicza i dalej trochę dalej na południe od Słowackiego biegła droga na Smołdzino i Kobysewo. Na mapie widać pozaznaczane koła młyńskie na Słupinie (Stolpe) w liczbie trzech (to trochę dziwne bo nie słyszałem o trzech, a tylko o dwóch młynach w tej części Słupiny). Może to być mało dokładna mapa choć natrafiłem na kolejną mapę zgodną z tą powyżej. Pochodzi z roku ok 1900 i została wykonana na podstawie innej z roku 1898. Skan jest dość słabej jakości więc zamieszczam jedynie link dla chętnych. Kolejny link jest do podobnej, ale starszej Mapy Schroettera z roku ok. 1800 – link.
Kolejna mapa pochodzi z okolic roku 1900r i jest dużo dokładniejsza. Wciąż jednak nie ma na niej śladów osiedla ludzkiego. Widać już jednak most na Słupinie i zabudowania za mostem (po obu stronach drogi) oraz zabudowania na drugim końcu obszaru dzisiejszego Osiedla.
Nie było jeszcze wtedy nasypu kolejowego i co ciekawe widać tu drogę łączącą dzisiejszą ul. Mickiewicza z dzisiejszą ul. Gdańską. Udało mi się również odnaleźć późniejsze zdjęcie, wykonane po roku 1918 – najprawdopodobniej w roku 1926, na którym widać prawdopodobnie fragment tej (lub nowej, powstałej przy budowie wiaduktu) drogi i płotu wokół gospodarstw, po których dziś już nie ma nawet śladu.
Kolejna, mało dokładna mapa z tych samych czasów, która również ukazuje okolice Osiedla jako niezaludnione miejsce (z wyjątkiem okolic dzisiejszego mostku na Słupinie). Co ciekawe, dzisiejsze ulice Słowackiego, Mickiewicza, a także droga łącząca Mickiewicza z Parkową (w okolicy sklepu spożywczego) pojawiają się na wszystkich mapach w odpowiedniej skali.
Następnie polska mapa z roku 1937. Pojawiło się więcej gospodarstw na obszarze dzisiejszego Osiedla Elżbietowo.
Nazwa osiedla Elżbietowo.
Elżbietowo (niem. Elisenhof) zanim jeszcze zostało wchłonięte przez wieś Żukowo było osadą zlokalizowaną około 2,5 km na zachód od Żukowa. Szacuje się, iż istniała już w roku 1895 (Heidn), jednak notowana jest dopiero od początku XX wieku (Breza, „Nazwy miejscowości Gminy Żukowo”). Inne źródła (Grzędzicki, „Żukowo”) mówią, iż było to gospodarstwo rolne Edmunda Groty, nabyte od Franciszka Poćwiardowskiego, a sama nazwa Elżbietowo pochodzi od Elżbiety będącej właścicielką tzw. resztówki, czyli pozostałości po podziale większego majątku. Resztówka ta należała następnie do Floriana Poćwiardowskiego – wicestarosty kartuskiego z okresu międzywojennego. Obydwa źródła mogą być spójne w zależności od tego kiedy żyła owa Elżbieta. Wydaje się również, iż osada od której pochodzi nazwa naszego osiedla znajdowała się poza obecnymi granicami osiedla – pewnie gdzieś „na górce” za gospodarstwem Pana Szura. Osadnictwo z okolic mostu na Słupinie (początek Mickiewicza) nosiło lokalną (miejscową) nazwę Hömer. Nazwa pochodzi od niemieckiej nazwy Hammer czyli młot, co wskazuje na to, iż pewnie była w tej okolicy kuźnia. Niemiecka nazwa oraz fakt, że po roku 1918 praktycznie całe rzemiosło w Żukowie znajdowało się w rękach osadników niemieckich, pozwala wnioskować dalej, że kuźnia należała do kowala narodowości niemieckiej. Bardzo proszę o kontakt osoby, które posiadają informacje na ten temat – zastąpimy moje wnioskowanie faktami.
Osiedle Elżbietowo funkcjonuje również pod nazwą Belfast. Nazwa wzięła się od tego, iż w latach młodości starszego pokolenia mieszkańców Osiedla była to bardzo niespokojna okolica. Nie miało to oczywiście nic wspólnego z walką o wolność jak w przypadku stolicy Irlandii Północnej, lecz związane było z funkcjonującym w tej okolicy półświatkiem przestępczym. Dziś nazwa Belfast jest używana pewnie częściej niż oficjalne Elżbietowo. Należy pamiętać, iż nazwa ta funkcjonowała jeszcze zanim powstało Osiedle Elżbietowo więc nazwę tę należy traktować jako pierwotną choć nieformalną.
Powstanie Osiedla Elżbietowo.
Osiedle Elżbietowo formalnie istnieje od 27 kwietnia 1989 kiedy to miasto Żukowo zostało podzielone na osiedla. Nie wszystkie noszą dziś nazwy z roku 1989-go. Pod spodem zamieszczam wyciągniętą z Archiwum Państwowego kopię uchwały Rady Narodowej Miasta i Gminy w Żukowie.
Zakładka z „Historia” będzie na bieżąco rozwijana w miarę jak będziemy wzbogacać się o kolejne ciekawe informacje, zdjęcia itp.
c.d.n.